مدتي است در رسانه‌هاي گوناگون تبليغ دستگاه‌هاي ورزشي و الکتروعضلاني را مي‌بينيم و گاهي در اين تبليغات ادعا مي‌شود که براي افزايش فعاليت و تقويت عضلات مي‌توان از اين دستگاه‌ها استفاده کرد و حتي به منظور زيبايي گونه‌ها‌ و تناسب‌اندام نيز مي‌توان از اين وسايل بهره جست. متاسفانه شيوه اطلاع رساني به گونه‌اي است که به طور کامل نمي‌توان به شيوه کار کامل اين دستگاه‌ها پي برد اما مي‌توان حدس زد که به منظور کاهش درد اندام‌ها و ورزيده ساختن عضلات به کار مي‌رود. در اين شماره نظر کارشناسان طب فيزيکي و توانبخشي و فيزيولوژي ورزشي را در اين باره جويا شده‌ايم که مي‌خوانيد...

دکتر حبيب مفخم متخصص طب فيزيکي و توانبخشي و عضو هيات علمي دانشگاه علوم پزشکي شهيد بهشتي مي‌گويد: «بهتر است بدانيم که هر کاري، فعاليتي و حرکتي به‌صورت طبيعي مفيد و موثر است. در نتيجه استفاده از وسايلي هرچند موثر در تحريک الکتريکي عضلات، نمي‌تواند تاثير ورزش و حرکت فعال و ارادي عضلات را داشته باشد البته در فيزيوتراپي و طب فيزيکي و توانبخشي از وسايل گوناگون براي عصب و عضله بهره مي‌بريم اما بر طبق اصول و قوانين و در جلسات متعدد و تحت نظر کارشناسان انجام مي‌گيرد. بهتر است با کارهاي طب فيزيکي و توانبخشي و فيزيوتراپي آشنا شويم تا مردم خود به اهميت موضوع پي ببرند.»

فيزيوتراپي يكي از شاخه‌هاي توان‌بخشي است كه شامل شاخه‌هاي زير است:

1. الكتروتراپي

2. حرکت درماني و مكانوتراپي

3. آب درماني يا هيدروتراپي

فيزيولوژيست‌هاي ورزشي چه مي‌گويند؟

دکتر فرشاد غزاليان فيزيولوژيست ورزشي و عضو هيات علمي دانشگاه علمي تحقيقات بر اين باور است ورزش فعال، آثاري به مراتب پايدارتر و موثرتر از ورزش‌هاي غيرفعال با دستگاه دارد. او مي‌گويد: «بيماران مبتلا به آرتروز، کمردرد، گردن‌درد و اختلالات گوناگون عضلات و مفاصل، اگرچه با روش‌هاي فيزيوتراپي و دستگاه‌ها مي‌توانند و در مواردي بايد کار کنند و نتيجه هم مي‌گيرند، نسخه ورزشي، بخش جدايي‌ناپذير درمان اختلالات عضلات و استخوان و مفاصل و رسيدن به تناسب‌اندام است. دستگاه‌هاي الکتريکي و مکانيکي اگرچه ممکن است تا حدودي به شل کردن عضلات و تقويت آنها کمک کند، به تناسب اندام واقعي و کاهش چشمگير درد و التهاب کمک چنداني نمي‌کند.

در ادامه، دکتر حبيب مفخم درباره نقش طب فيزيکي در بيماري‌هاي گوناگون توضيح مي‌دهد و بر اين باور است که دستگاه‌هاي فيزيوتراپي در مطب يا بيمارستان مي‌توانند موجب هدايت طرح درمان شوند و دستگاه‌هاي مخصوص بيمار که در بازار موجود است، درمان جزيي را در منزل و با نظر متخصصان اين رشته ادامه مي‌دهد.

1. الكتروتراپي

دستگاه‌هاي مورد استفاده در الكتروتراپي با هدف كاهش درد، كاهش اسپاسم، كاهش چسبندگي، بازتواني و تقويت عضلات بيماران به صورت زير تقسيم بندي مي‌شود.

• استفاده از اشعه مادون قرمز: اشعه مادون قرمز جرياني با طول موج 1000 تا 40 هزار آنگسترم است كه وقتي با بدن برخورد مي‌كند به گرما تبديل شده و باعث افزايش جريان خون در نقطه درمان مي‌شود و در نتيجه باعث بهبود تغذيه و دور شدن مواد زايدي مي‌شود كه به علت سيكل درد ايجاد شده‌اند.

اين روش براي كاهـــش درد،‌ كاهش اسپـاسم،‌ كاهـش سفتـي،‌ افزايش دامنه حركتي،‌ صدمات و ضايعات ورزشي،‌ آماده سازي بيمار براي انجام حركات‌ ورزشي‌ و تكنيك‌هاي ‌درماني استفاده مي‌شود.

• استفاده از کيسه داغ:‌ كيسه مخصوصي است كه داراي گرماي مرطوب بوده و ضمن گرم نمودن ناحيه مورد درمان با خاصيت افزايش گردش خون در ناحيه درمان كاربردهاي زير را دارد.

از اين روش براي كاهش اسپاسـم، كاهــش درد، كاهش‌چسبندگي،‌ کاهش سفتي بافت نرم،‌ افزايش دامنه حركتي، كاهش گرفتگي عضله و آماده‌سازي‌‌ بيمار‌ براي‌ انجام‌ حركات‌ ورزشي‌ و تكنيك‌هاي‌ درماني استفاده مي‌شود.

• استفاده از امواج مافوق صوت: اشعه مافوق صوت با فركانس بيش از 20 هزار هرتز و شدت 5/0 تا 3 ولت بر سانتي‌متر با عمق نفوذ حدود 5 سانتي‌متر كه با ايجاد گرماي عمقي در بدن باعث افزايش گردش خون و نفوذ پذيري غشاي سلولي و نيز تخليه منطقه درمان از مواد دردزا مي‌شود.

از اين روش براي از بين بردن چسبندگـي، كاهش التهاب،‌ كاهش اسپاسم عضلاني، كاهش درد، آزاد‌سازي‌‌ بافت‌ از مواد دردزا و افزايش‌دامنه‌حركتي استفاده مي‌شود.

• استفاده از امواج دياترمي: از انواع امواج كوتاه راديويي است و بر اساس طول موج مورد استفاده در فيزيوتراپي باعث ايجاد گرماي عميق يا سطحي در ناحيه درمان مي‌شود.

از اين روش نيز براي كاهش اسپاسم، كاهش درد و افزايش دامنه حرکتي استفاده مي‌شود.

• استفاده از جريان گالوانيک: در عضلاتي که به علت قطع عصب و يا ضايعه عصبي قادر به انقباض نيستند، زمان تحريک بالايي لازم است تا جريان به همه فيبر‌هاي عضله برسد و باعث انقباض آن عضله شود و جريان گالوانيک با شدت 5/0 تا 5/2 ميلي آمپر، ولتاژ کمتر از 100 ولت، زمان تحريک 100 و 300 و 1000 و 3000 ميلي ثانيه را انتخاب کرده و باعث انقباض عضله ‌شوند.

از اين روش جهت ضايعات نخاعي،‌ قطع عصب و نروپاتي‌هاي شديد استفاده مي‌شود.

• استفاده از جريان فاراديک: جرياني با زمان تحريك كوتاه است يعني با زمان تحريك 1/0 و 3/0 و 1 و 3 ميلي‌ثانيه و در مواردي كه عصب سالم بوده ولي عضله توانايي لازم براي انقباض را ندارد به كار مي‌رود.

از اين روش براي توانبخشي بيماران مبتلا به سكته مغزي،‌ بيماران ناتوان و نروپاتي‌هاي خفيف و ميوپاتي‌ها استفاده مي‌شود.

• استفاده از جريان‌هاي پرفرکانس:‌ در اين جريان از تداخل دو جريان پرفركانس، يك جريان مدوله شده كم فركانس ايجاد مي‌شود که امواج 2000 هرتز آن جهت تقويت عضلات عمقي و امواج 4000 هرتز جهت كاهش درد و اسپاسم استفاده مي‌شود.

از اين روش براي كــاهــش درد، كاهش التهاب،‌ تقويت عضلات، كــاهــش ادم، بازپروري عضلات و درمان‌ بي‌اختياري ‌ادرار استفاده مي‌شود.

• تحريک الکتريکي عصب از طريق پوست (TENS): يعني با استفاده از جريان الكتريكي از طريق پوست باعث تحريك عصب ناحيه درمان شويم و جرياني با فركانس 50 تا 150 هرتز است كه شدت آن بين 12 تا 30 ميلي آمپر است كه با اشكال مختلف و به صورت ضربه‌اي و نرمال طراحي شده است و از طريق بسته شدن دريچه درد و ترشح آندروفين باعث تشكيل درد مي‌شود.

از اين روش جهت كاهش‌ دردهاي عصبي،‌ كاهــش اسپاسم، كاهش دردهاي متعاقب اعمال جراحي،‌ كاهش ‌دردهاي ‌متعاقب‌ صدمات ‌و ضايعات ‌ورزشي، كاهش دردهاي مزمن و مداوم مثل كمر درد و سردرد استفاده مي‌شود.

• ولتاژ بالا: اشعه‌اي با طول موج 100 تا 400 نانومتر بوده كه با بلوكه كردن سيستم سمپاتيك باعث افزايش گردش خون در ناحيه مي‌شود.

از اين روش براي افراد ديابتي، زخم‌هاي فشاري و بيماران سرمازده مي‌توان بهره جست.

• استفاده از اشعه ليزر: ليزر از جمله روش‌هاي پرطرفدار در بسياري از رشته‌ها به‌ويژه در فيزيوتراپي است. در فيزيوتراپي از ليزر كم توان جهت ترميم و كاهش درد، كاهش التهاب، كاهش چسبندگي و تاندونيت و بورسيت استفاده مي‌شود.

• اشعه ماوراءبنفش: اشعه با طول موج 1800 تا 3900 آنگستروم و با عمق نفوذ كمتر از 1/0 ميلي‌متر است و با تأثيرات شيميايي كه در بافت‌هاي بدن ايجاد مي‌كند جهت درمان برخي از اختلالات و بيماري‌هاي پوستي و جلدي به كار مي‌رود و بنابراين جريان خون و در نتيجه ساخت و ساز در ناحيه را افزايش داده و به ساخته شدن ويتامين D نيز كمك مي‌شود. موارد كاربرد آن براي ترميم زخم بسته، استئومالاسي (نرمي استخوان) و زخم عفوني است.

• استفاده از ماساژور پا: ماساژ عبارت است از يك سري حركات منظم و ريتميك كه توسط يك فيزيوتراپيست ماهر و يا با استفاده از يك دستگاه ويبراتور انجام مي‌شود و روي سيستم عصبي عضلاني و گردش خون تأثير مي‌گذارد.

آثار آن عبارت‌اند از: ايجاد آرامش در بدن،‌ کاهش‌چسبندگي،‌ كمك به بازگشت خون، كاهش درد،‌ تخليه ترشحات ريه و كاهش اسپاسم.

2. حرکت درماني و مكانوتراپي

در ورزش درماني با توجه به اينكه مشكل بيمار محدوديت حركتي، كوتاهي يا ضعف و ناتواني عضله است تكنيك‌هاي درماني مخصوص و ورزش‌هاي ايزومتريك و ورزش‌هاي مقاومتي برنامه‌ريزي شده و با استفاده از وسايل موجود در فيزيوتراپي از قبيل فنر، قرقره، وزنه، صندلي چهار سر، پارالل، دوچرخه ثابت، چرخ شانه، نردبان شانه، كشش مكانيكي گردن و ... هدف درماني پيگيري مي‌شود كه ورزش درماني در دستور فيزيوتراپي تحت عنوان ورزش يا EXC مطرح مي‌شود.

3. آب درماني يا هيدروتراپي

استفاده از آب و خواص آن جهت اهداف درماني را هيدروتراپي مي‌نامند . در فيزيوتراپي از خواص درماني آب در جهت كاهش اسپاسم و كاهش سفتي مفاصل و ... استفاده مي‌شود. موارد كاربرد اين روش شامل توانبخشي افراد دچار فلج مغزي، رفع خستگي، كاهش‌ استرس‌هاي ‌روحي‌ و رواني و بيماري‌هاي‌ روماتيسمي‌ مانند آرتريت‌ روماتوئيد است